ชื่อไทย มะพูด
ชื่ออื่น ๆ มะหูด จำพูด มะนู ตะพูด พะวา ส้มปอง ปะหูด ส้มม่วง
ชื่อสามัญ Garcinia
ชื่อวิทยาศาสตร์ Garcinia dulcis ( Roxb. ) Kurz
วงศ์ GUTTIFERAE
นิเวศวิทยา ถิ่นกำเนิดเอเชียเขตร้อน ประเทศไทยพบได้ทั่วไปในป่าดิบชื้น และพื้นที่ริมน้ำในป่าเบญจพรรณ พบมากทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศ
การขยายพันธุ์ เมล็ด
ลักษณะทั่วไป เป็นไม้ต้นขนาดกลาง สูง 7 - 10 เมตร ไม่ผลัดใบ เรือนยอดทรงกลมหรือรูปไข่ ทรงพุ่มแน่นทึบ ลำต้นตรงมีร่องรอยแผลเป็น เป็นปุ่มปมตะปุ่มตะป่ำ ที่เกิดขึ้นจากกิ่งก้านหลุดร่วงอยู่ทั่วไป กิ่งก้านจะแตกออกจากลำต้นค่อนข้างถี่
เปลือก สีน้ำตาลปนเขียว เรียบ แตกเป็นร่องตื้นๆ ตามความยาวของลำต้น ถ้าเปลือกเป็นแผลจะมีน้ำยางเหนียวสีเหลืองไหลซึมออกมา
ใบ ใบเดี่ยวออกเรียงตรงกันข้าม ใบรูปหอกหรือแกมขอบขนาน โคนใบกว้างและค่อย ๆ สอบเรียวเล็กไปที่ปลายใบ โคนใบตัดตรงเว้าเข้าหาก้านใบคล้ายรูปหัวใจ เนื้อใบหนาคล้ายแผ่นหนัง สีเขียวเข้ม หลังใบเกลี้ยงเป็นมัน แผ่นใบมักจะบิดเป็นคลื่นเล็กน้อย ขอบใบเรียบ ก้านใบย่นขรุขระ ยาว 1.5 – 2.0 เซนติเมตร มีขนบาง ๆ ปกคลุม ใบกว้าง 6 - 9 เซนติเมตร ยาว 25 - 30 เซนติเมตร
ดอก สีขาวนวลอมเหลือง เป็นดอกไม่สมบูรณ์เพศแต่อยู่ในต้นเดียวกัน ออกเป็นช่อแบบช่อกระจุกตามซอกใบและกิ่งก้าน กลีบเลี้ยงสีเขียวติดกัน 4 กลีบ กลีบดอกสีขาวนวลหรือเหลืองอ่อน 4 กลีบ บานเป็นรูปถ้วยหรือโถเมื่อบานเต็มที่ กว้าง 1.0 - 1.5 เซนติเมตร ออกดอกเดือนมีนาคม-เมษายน
ผล มีเนื้อ กลมหรือรูปไข่ ผลอ่อนสีเขียวเมื่อสุกสีเหลืองอมส้ม กว้าง 5 - 6 เซนติเมตร ยาว 6-7 เซนติเมตร ผิวเรียบ เนื้อในสีเหลืองรสเปรี้ยวอมหวาน
เมล็ด รูปรีหรือเว้าเป็นวง หนา เปลือกแข็ง สีน้ำตาล มีลายเส้นสีขาว กว้าง 1.5-2.0 เซนติเมตร ยาว 2.8-3.2 เซนติเมตร มี 2 - 4 เมล็ดใน 1 ผล
ประโยชน์ รากแก้ไข้ แก้ร้อนใน ถอนพิษผิดสำแดง เปลือกมีรสฝาดใช้ชำระบาดแผล ผลรับประทานเป็นผลไม้ น้ำคั้นจากผล ซึ่งมีรสเปรี้ยวอมหวานแก้ไอ ขับเสมหะ แก้เจ็บคอและเลือดออกตามไรฟัน ผลดิบแกงส้มกับกุ้งสดให้รสเปรี้ยวแทนมะนาวได้ ปัจจุบันได้มีผู้นำมาไปแปรรูปเป็นน้ำผลไม้จำหน่าย ใบและเปลือกของต้นนิยมนำมาใช้ย้อมสีเส้นไหม จะให้สีเหลืองคล้ายสีเหลืองดอกบวบ
มะพูดเป็นไม้ต้นที่มีทรงพุ่มสวยให้ร่มเงาได้ดี และผลของมะพูดนำมาใช้ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ แม้แต่ชื่อมะพูดก็จัดเป็นไม้มงคลของคนโบราณ ซึ่งเชื่อว่าเมื่อปลูกมะพูดไว้ในบริเวณบ้านจะช่วยส่งเสริมให้ลูกหลานเป็นคนช่างพูดช่างเจรจาในสิ่งที่ดีงาม จึงนิยมปลูกไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของบ้าน
รวบรวมเรียบเรียงและถ่ายภาพโดย รองศาสตราจารย์ ชนะ วันหนุน
ชื่ออื่น ๆ มะหูด จำพูด มะนู ตะพูด พะวา ส้มปอง ปะหูด ส้มม่วง
ชื่อสามัญ Garcinia
ชื่อวิทยาศาสตร์ Garcinia dulcis ( Roxb. ) Kurz
วงศ์ GUTTIFERAE
นิเวศวิทยา ถิ่นกำเนิดเอเชียเขตร้อน ประเทศไทยพบได้ทั่วไปในป่าดิบชื้น และพื้นที่ริมน้ำในป่าเบญจพรรณ พบมากทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศ
การขยายพันธุ์ เมล็ด
ลักษณะทั่วไป เป็นไม้ต้นขนาดกลาง สูง 7 - 10 เมตร ไม่ผลัดใบ เรือนยอดทรงกลมหรือรูปไข่ ทรงพุ่มแน่นทึบ ลำต้นตรงมีร่องรอยแผลเป็น เป็นปุ่มปมตะปุ่มตะป่ำ ที่เกิดขึ้นจากกิ่งก้านหลุดร่วงอยู่ทั่วไป กิ่งก้านจะแตกออกจากลำต้นค่อนข้างถี่
เปลือก สีน้ำตาลปนเขียว เรียบ แตกเป็นร่องตื้นๆ ตามความยาวของลำต้น ถ้าเปลือกเป็นแผลจะมีน้ำยางเหนียวสีเหลืองไหลซึมออกมา
ใบ ใบเดี่ยวออกเรียงตรงกันข้าม ใบรูปหอกหรือแกมขอบขนาน โคนใบกว้างและค่อย ๆ สอบเรียวเล็กไปที่ปลายใบ โคนใบตัดตรงเว้าเข้าหาก้านใบคล้ายรูปหัวใจ เนื้อใบหนาคล้ายแผ่นหนัง สีเขียวเข้ม หลังใบเกลี้ยงเป็นมัน แผ่นใบมักจะบิดเป็นคลื่นเล็กน้อย ขอบใบเรียบ ก้านใบย่นขรุขระ ยาว 1.5 – 2.0 เซนติเมตร มีขนบาง ๆ ปกคลุม ใบกว้าง 6 - 9 เซนติเมตร ยาว 25 - 30 เซนติเมตร
ดอก สีขาวนวลอมเหลือง เป็นดอกไม่สมบูรณ์เพศแต่อยู่ในต้นเดียวกัน ออกเป็นช่อแบบช่อกระจุกตามซอกใบและกิ่งก้าน กลีบเลี้ยงสีเขียวติดกัน 4 กลีบ กลีบดอกสีขาวนวลหรือเหลืองอ่อน 4 กลีบ บานเป็นรูปถ้วยหรือโถเมื่อบานเต็มที่ กว้าง 1.0 - 1.5 เซนติเมตร ออกดอกเดือนมีนาคม-เมษายน
ผล มีเนื้อ กลมหรือรูปไข่ ผลอ่อนสีเขียวเมื่อสุกสีเหลืองอมส้ม กว้าง 5 - 6 เซนติเมตร ยาว 6-7 เซนติเมตร ผิวเรียบ เนื้อในสีเหลืองรสเปรี้ยวอมหวาน
เมล็ด รูปรีหรือเว้าเป็นวง หนา เปลือกแข็ง สีน้ำตาล มีลายเส้นสีขาว กว้าง 1.5-2.0 เซนติเมตร ยาว 2.8-3.2 เซนติเมตร มี 2 - 4 เมล็ดใน 1 ผล
ประโยชน์ รากแก้ไข้ แก้ร้อนใน ถอนพิษผิดสำแดง เปลือกมีรสฝาดใช้ชำระบาดแผล ผลรับประทานเป็นผลไม้ น้ำคั้นจากผล ซึ่งมีรสเปรี้ยวอมหวานแก้ไอ ขับเสมหะ แก้เจ็บคอและเลือดออกตามไรฟัน ผลดิบแกงส้มกับกุ้งสดให้รสเปรี้ยวแทนมะนาวได้ ปัจจุบันได้มีผู้นำมาไปแปรรูปเป็นน้ำผลไม้จำหน่าย ใบและเปลือกของต้นนิยมนำมาใช้ย้อมสีเส้นไหม จะให้สีเหลืองคล้ายสีเหลืองดอกบวบ
มะพูดเป็นไม้ต้นที่มีทรงพุ่มสวยให้ร่มเงาได้ดี และผลของมะพูดนำมาใช้ประโยชน์ในด้านต่าง ๆ แม้แต่ชื่อมะพูดก็จัดเป็นไม้มงคลของคนโบราณ ซึ่งเชื่อว่าเมื่อปลูกมะพูดไว้ในบริเวณบ้านจะช่วยส่งเสริมให้ลูกหลานเป็นคนช่างพูดช่างเจรจาในสิ่งที่ดีงาม จึงนิยมปลูกไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของบ้าน
รวบรวมเรียบเรียงและถ่ายภาพโดย รองศาสตราจารย์ ชนะ วันหนุน
